Sesje plenarne

III Zjazdu Polskiego Towarzystwa Kulturoznawczego

18 września

Poniedziałek

18.00
Tear Polski w Poznaniu
(SCENA DUŻA)

Debata: Bauman w Poznaniu

Organizatorzy: Teatr Polski w Poznaniu, Instytut Kulturoznawstwa UAM
Koncepcja debaty: Anna Zeidler-Janiszewska
Prowadzenie: Michał Merczyński
Udział biorą: Aleksandra Jasińska-Kania, Roman Kubicki, Piotr C. Kowalski

Debata będzie ilustrowana prezentacją materiałów wizualnych.

Więcej

Z naszym miastem Zygmunt Bauman związany był oczywiście biograficznie – to w pierwszym rzędzie przedwojenny Poznań jego dzieciństwa. To jednak również – już po 1989 roku – miejsce, do którego wracał niezwykle chętnie.
Podczas III Zjazdu PTK odbędzie się sesja plenarna, której głównym tematem stanie się wpływ koncepcji Baumana na polskie badania kulturoznawcze. Wcześniej jednak zapraszamy do udziału w otwartej dyskusji właśnie na temat osobistych więzi, które łączyły Profesora z poznańskim środowiskiem akademickim i twórczym.
W połowie lat 90., w okresie, kiedy dyskusje nad warunkami ponowoczesnego życia w Polsce intensyfikowały się, w Poznaniu i Puszczykowie odbyły się niezwykle ważne seminaria z udziałem Zygmunta Baumana. Ich efektem stały się m. in. dwa tomy rozmów: „Trudna ponowoczesność” oraz „Horyzonty ponowoczesności”. Seminaria te i publikacje (prócz wcześniejszych spotkań w warszawskim Instytucie Kultury i ich zapisów w „Kulturze Współczesnej”) do pewnego stopnia usankcjonowały powrót Profesora do aktywnej współpracy naukowej ze swymi koleżankami i kolegami w Polsce. Bez wątpienia przysłużyły się popularyzacji myśli Baumanowskiej w polskim środowisku humanistycznym. Już niebawem Bauman stanie się przecież jednym z najbardziej inspirujących i najczęściej komentowanych filozofów nowoczesności oraz obserwatorów przemian społecznych i kulturowych końca wieku. Spotkania te jednak zaowocowały nie tylko spektakularną karierą myśli Baumana, ale także licznymi kontaktami osobistymi – nieformalna atmosfera puszczykowskich rozmów, jak przypominała Anna Zeidler-Janiszewska, spowodowała, iż „po powrocie do Leeds sieć korespondencji Zygmunta znacznie się rozrosła”. Od tej pierwszej wizyty związki Profesora z Poznaniem odnowiły się i ożywiły. Zeidler-Janiszewska tak wspomina te spotkania: „Już w pierwszym dniu pobytu odwiedził różne miejsca swojego dzieciństwa – Jeżyce, gdzie mieszkał i chodził do szkoły, Stary Rynek i ulicę Wroniecką, gdzie ojciec miał sklep, most, z którego zrozpaczony po finansowym krachu ojciec skoczył do Warty… Spotkał się też wówczas po raz pierwszy po wojnie ze swoim dobrze zapamiętanym kolegą szkolnym, stryjem (…) Zbyszka Melosika; stryj ów przychodził później na różne poznańskie odczyty i spotkania Zygmunta (gdy starsi panowie mogli siedzieć obok siebie, trzymali się zazwyczaj za ręce). (…) Pretekstem był zawsze jakiś wykład, konferencja lub promocja książki (Zygmunta bądź Janiny) połączone ze spotkaniami prywatnymi. Odbywały się one w gościnnym domu Anny i Wojciecha Jamroziaków, u Romana Kubickiego, w mieszkaniach i pracowniach poznańskich artystów: Antoniego Zydronia i Piotra C. Kowalskiego (ich obrazy goście zabierali do Leeds)”. Wywiady z Baumanem, wspólne projekty publikacyjne stawały się także pretekstem do odwiedzin w domu Baumanów: „Pierwszy raz pojechaliśmy z Romanem Kubickim do Leeds w czerwcu 1995 roku. Zygmunt i Jasia czuli się za nas odpowiedzialni jak za dzieci – karmili (niezwykle obficie), poili, wozili po okolicach, prowadzili do muzeów; tylko raz czy dwa bardzo niechętnie pozwolili nam samodzielnie wybrać się do centrum”.
Dwie ostatnie, niezwykle ważne wizyty Profesora w Poznaniu odbyły się w 2012 i 2013 roku: pierwsza przy okazji nadania doktoratu honoris causa przez Uniwersytet Artystyczny, druga w związku z wykładem, który wygłosił podczas Malta Festival Poznań.
Osobiste wspomnienia o intelektualiście i człowieku, który chętnie wchodził w naukowy dialog, dzielił się swoimi obserwacjami i przemyśleniami nie tylko w książkach, ale także podczas rozmów prywatnych, w korespondencji, w wywiadach – poprosiliśmy przyjaciół Profesora.
(Cytaty pochodzą z tekstu Anny Zeidler-Janiszewskiej „Poznańskie powinowactwa Zygmunta Baumana”, opublikowanego w: „Studia socjologiczne”, nr 1/2017 (224). Korzystamy z maszynopisu, udostępnionego przez Autorkę.)

21 września

Czwartek

11.45-13.15

WYKŁAD GOŚCINNY

Ulf Hannerz, Somewheres, Anywheres, Nowheres? Some Current Scholarly Challenges

 

Abstract

People on the move is a theme of world history, and at present as important as ever. But at the same time there are people who stay in the same place, and for many, the longer-term questions of settling. These are all encountering each other. In my presentation I will review some of the ways such issues have been discussed before, to suggest that scholarship may be well served by sometimes glancing backward at itself. And I will point to areas where cultural studies can make a difference now.

Więcej

Ulf Hannerz is Professor Emeritus of Social Anthropology, Stockholm University, Sweden, where he also received his Ph.D. in 1969, and has taught at several American, European, Asian and Australian universities. He is a member of the Royal Swedish Academy of Sciences, the American Academy of Arts and Sciences and the Austrian Academy of Sciences, an honorary fellow of the Royal Anthropological Institute of Great Britain and Ireland, an honorary member and former Chair of the European Association of Social Anthropologists, a former director of the Swedish Collegium for Advanced Study in the Social Sciences (SCASSS), and a former editor of the journal Ethnos. His research has been especially in urban anthropology, media anthropology and transnational cultural processes,with field studies in West Africa, the Caribbean, and the United States. A study of the work of news media foreign correspondents has inclued field research in four continents, and most recently he has engaged in a critical transdiscipinary study of global future scenarios. Among his books are Soulside (1969), Exploring the City (1980), Cultural Complexity (1992), Transnational Connections (1996), Foreign News (2004), Anthropology’s World (2011) and Writing Future Worlds (2016); several of them have also appeared in French, Spanish, Italian and Polish. He was the Anthropology editor for the International Enyclopedia of the Social and Behavioral Sciences (2001). He was a Fellow at the Center for Advanced Study in the Behavioral Sciences in 1984-85, gave the Lewis Henry Morgan lectures at the University of Rochester in 2000, a Munro Lecture at the University of Edinburgh in 2002 and an Eric Wolf Lecture at the Austrian Academy of Sciences in 2014. In 2005 he was awarded an honorary doctorate at the University of Oslo.

22 września

Piątek

11.30-12.45

SESJA PLENARNA / 1

Mobilność i transfery wiedzy w przestrzeniach kulturowych: uniwersytety, miasta, instytucje

Prowadzenie: prof. dr hab. Ewa Rewers, dr hab. Iwona Kurz

Uczestnicy: dr Ewa Klekot (UW, School of Form), dr hab. Maciej Kowalewski (US), Michał Merczyński (dyrektor Malta Festival)

Więcej

Tytułowe przestrzenie kulturowe tworzą szczególny układ naczyń połączonych – w różny sposób ze sobą powiązane, zachowują jednocześnie swoją odrębność. Przepływ idei, ludzi, zasobów pomiędzy nimi i w ich obrębie dokonuje się bezustannie, w przemiennym rytmie poszerzania i zwężania kanałów transferu i komunikacji. Podlega on uwalniającym i ograniczającym czynnikom społecznym, politycznym, ekonomicznym i kulturalnym. Mobilność nie jest jedynie cechą tworzących te przestrzenie grup i jednostek – od migrantów po nomadów, od visiting professors po artists in residensts, od projektariuszy po prekariuszy – ale samych tych przestrzeni, które zmieniają pozycje wobec siebie, ale też własne autodefinicje oraz terytoria, dosłowne i symboliczne.

W trakcie dyskusji podejmiemy kwestie złożonych relacji zarówno pomiędzy płynnie zmieniającymi się organizacjami społecznymi oraz współtworzącymi je jednostkami w ciągłym ruchu.

22 września

Piątek

18.00-19.15

SESJA PLENARNA / 2

Geografia produkcji wiedzy: uniwersalne roszczenia teorii a kulturowe epistemologie

Prowadzenie: prof. UJ dr hab. Tomasz Majewski

Uczestnicy: prof. dr hab. Ewa Domańska (UAM), dr hab. Andrzej W. Nowak (UAM), prof. dr hab. Ryszard Nycz (UJ), dr Michał Rydlewski (UWr), prof. dr hab. Małgorzata Sugiera (UJ)

Więcej

Jeden z ważnych obszarów współczesnej refleksji teoretyczno-kulturowej wyznaczają pytania o tzw. sprawiedliwość poznawczą – relację między geopolityką produkcji wiedzy a „niesprawiedliwością epistemiczną” dotykającą głównie kraje globalnego Południa (W. Mignolo, B. de Sous Santos), w tym także pytania o skuteczność „aktów epistemicznego nieposłuszeństwa”, które poprzedzają oraz umożliwiają działania emancypacyjne. Problematyka ta znajduje swój odpowiednik w odniesieniu do naszego własnego obszaru kulturowego, gdzie debata nad półperyferyjnym usytuowaniem Polski może wiązać się z pytaniami o pożądane dla własnej wspólnoty interpretacyjnej formy „patriotyzmu epistemologicznego” (K. Abriszewski).

Inny jej wymiar można powiązać z „odpowiedzialnością za przekonania” (Montmarquet), których przesłanek nie umiemy zrefleksywizować (lub obronić) a które mają związek z naszym kulturowym/półperyferyjnym usytuowaniem. Przemilczenie przez nas jako badaczy tego aspektu resp. składowej własnej praktyki badawczej można by uznać za „korespondencję istotnie korygującą” (J. Kmita) własnego poznania naukowego; świadome przyjęcie zaś tego wymiaru praktyki epistemicznej prowadzi do  de-transcendentalizcji wglądów teorii i lokowania jej na tej samej płaszczyźnie horyzontalnej pośród innych praktyk społecznych. Odpowiedzialność za przekonania ukazuje równocześnie wymiar etyczno-polityczny np. wybór bycia agentem zmiany teoretyczno-metodologicznej może wiązać się z niewysłowionym imperatywem „europeizacji”, „modernizacji” polskiej nauki lub przeciwnie – „zachowania tożsamości wspólnoty” rozumianej jako forma oporu wobec „nieokiełznanej, kompulsywnej modernizacji”. Epistemiczna odpowiedzialność w obu wypadkach byłaby jednak bliska cnoty otwartości na wglądy cudze, inaczej obrona niezrefleksywizowanych przesłanek własnej polityki naukowej oznacza jej ideologizację (determinację struktur wiedzy przez partykularną aksjologię).

Uniwersalny charakter wiedzy (obiektywnej, naukowej), który nie został skutecznie zakwestionowany w wymiarze pragmatycznym przez historię nauki w wydaniu Thomasa Kuhna, kruszy się obecnie pod wpływem oddziaływania tego, co nazywane jest w socjologii wiedzy „logikami kulturowo-epistemicznymi” strukturującymi świat doświadczeń, praktyk, językowych form artykulacji na poziomie przedteoretycznym, ale warunkującymi również „nadbudowane” formy wglądów poznawczych. Pole refleksji teoretyczno-kulturowej – którego postulatywny „uniwersalizm” wciąż wiąże się z mniej lub  bardziej jawną obietnicą uwolnienia nas od kulturowych i etnicznych partykularyzmów –  jest delegitymizowane przez tezę mówiącą, że taka praktyka teoretyczna ma de facto udział w „akumulacji wiedzy” dokonującej się na rzecz „cudzej” a nie „rodzimej” wspólnoty epistemicznej.

W ten sposób tradycyjne rozróżnienie na poznanie uniwersalne/partykularne, wraz z towarzyszącym takiemu podziałowi znakiem wartości, wskazana zostaje jako narzędzie hegemonicznej (należącej w ramach geografii produkcji wiedzy do „centrum”) logiki kulturowej. Z drugiej strony, obrona partykularnych (etno-kulturowych, regionalnych) pozycji poznawczych (wiedzy lokalnej) i odrzucenie sensowności roszczeń do wglądów poza nie wykraczających, odmiennego materiału historyczno-kulturowego, będzie odpowiednikiem tego co Ulrich Beck określa jako „nacjonalizm metodologiczny”.

Kulturowe, ekonomiczne, społeczne i etyczne współrzędne poznania (których jesteśmy często świadomi i które równie często ignorujemy) każą także zapytać dla kogo przeznaczona jest wiedza, którą w warunkach polskich, tu i teraz lokalnie produkujemy? Komu służyć ma nasze poznanie, korygowanie słowników i „przekraczanie granic” dyscyplinarnych? Jak wobec osłabienia uniwersalnych roszczeń humanistycznej teorii budować antropologię kulturowych logik poznawczych oraz historię i teorię wiedzy w jej formach pluralnych?

23 września

Sobota

11.30-12.45

SESJA PLENARNA / 3

Zygmunt Bauman a kulturoznawstwo polskie. Recepcja i inspiracje

Pomysłodawca panelu: prof. dr hab. Anna Zeidler-Janiszewska

Prowadzenie: prof. UAM dr hab. Jacek Sójka

Uczestnicy: prof. dr hab. Leszek Koczanowicz (SWPS), prof. dr hab. Roman Kubicki (UAM), dr Magdalena Matysek-Imielińska (UWr), dr Agata Skórzyńska (UAM)

Więcej

Czy badania kulturoznawcze wyglądałyby dziś inaczej, gdyby ważne prace Zygmunta Baumana („Kultura jako praxis” oraz „Szkice o kulturze”) ukazały się w Polsce w swoim czasie? W jaki sposób stanowisko Baumana w sprawie najważniejszych, historycznych orientacji metodologicznych w naukach o kulturze, a także jego własne propozycje epistemologiczne i metodologiczne mogły zmienić krajobraz rodzimych przedsięwzięć badawczych? Czy wchodziłyby w spór, czy w twórczą współpracę z, rozwijającymi się wówczas gwałtownie, programami metodologicznymi akademickiego kulturoznawstwa w Polsce? Takie pytania, projektując tę sesję, zadawała sobie i nam, profesor Anna Zeidler-Janiszewska. Stanowią też one punkt wyjścia, aby rozważyć bardziej generalny problem wpływu myśli Zygmunta Baumana na kulturoznawstwo polskie.

Odnawiając w latach dziewięćdziesiątych kontakty naukowe z polskimi humanistami (choćby dzięki bardzo ważnym, inicjowanym na poznańskim kulturoznawstwie seminariom i publikacjom) trafił Bauman na powrót do polskiego obiegu naukowego w pierwszym momencie przede wszystkim jako autor „Dwóch szkiców o moralności ponowoczesnej” czy „Wieloznaczności nowoczesnej. Nowoczesności wieloznacznej”. Od tego czasu także w Polsce ukazywać się zaczęły i były szeroko dyskutowane Jego filozoficzne i socjologiczne diagnozy zaawansowanej nowoczesności. Bauman tym samym zaistniał bardzo silnie jako uczestnik lokalnej, polskiej wersji sporu o relację między moderną a postmoderną, ale także jako niebywale wnikliwy obserwator ponowoczesnego życia.

Jako autor określonej propozycji rozumienia celów i zadań dla nauk o kulturze trafił do polskiego obiegu naukowego późno, lecz także w tym względzie jego propozycje zyskały już spory rezonans. Co więcej – dziś zauważamy także, że antycypowały one szereg współczesnych sporów i dylematów badań kulturoznawczych, jak choćby te, podejmowane w ramach dyskusji o tzw. nowej humanistyce.

Wreszcie, prace Baumana, starsze i nowsze, okazywały się w wielu wątkach współbrzmieć z rodzimymi propozycjami badań nad kulturą najnowszą i jej przemianami.

Podejmując te, i inne kwestie, chcielibyśmy zapytać o naukowe i przyjacielskie związki Zygmunta Baumana z polskim środowiskiem kulturoznawczym. O jego wpływ na badania, który już się dokonał, lecz także o alternatywne scenariusze historii polskiego kulturoznawstwa. Pytamy także, jak nadal inspirować się Jego myślą.

Inicjatorką i autorką koncepcji tej debaty była Profesor Anna Zeidler-Janiszewska, dlatego chcemy też przypomnieć Jej zaangażowany, intelektualny dialog z Zygmuntem Baumanem.

13.00

WALNY ZJAZD PTK